Cemal Gürsel

Türkiye Cumhuriyeti’nin 4. Cumhurbaşkanı (D. 10 Haziran 1895, Erzurum – Ö. 14 Eylül 1966, Ankara). Asker kökenli bir ailenin çocuğudur. İlköğrenimini Ordu’da yaptı. Ortaokulu Erzincan’da bitirdikten sonra İstanbul Kuleli Askerî Lisesi’ne girdi. Burada son sı­nıf öğrencisiyken Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzeri­ne 16 Ekim 1914’te öğrenimine ara vererek 4. Kolordu Komutanlığı’nda subay olarak göreve başladı. 1915-17 yılları arasında topçu subayı olarak Çanakkale Savaşlarına katıldı. Filistin ve Suriye cephelerinde bulundu. Kurtuluş Savaşı’nın Batı cephesindeki bütün savaşlara katıldı. 1 Eylül 1922’de yüzbaşılığa yükseldi ve bir yıl Harp Okulu’nda öğrenim gördü. 1 Ekim 1926’da Harp Akademisi’ne girerek 1 Eylül 1929’da kurmay subay olarak buradan mezun oldu. 1927 yılında Melahat Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Muzaffer adında bir çocuğu dünyaya geldi. 1946 yılından itibaren general rütbesi ile çeşitli birlik ve garnizonlarda çeşitli görevlerde bulundu. 1958 yılında, orgeneral rütbesinde iken Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na atandı.

Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960 İhtilâli öncesinde yine Kara Kuvvetleri Komuta­nı iken, 2 Mayıs 1960’ta yaptığı ziyarette, Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes’e ve dolayısıy­la hükümete kişisel görüşlerini bildirdi, Başbakan Adnan Menderes’in Cumhurbaşkanı olmasını destekleyen bir de mektup verdi. Gürsel, bunun üzerine erken emekliye sevk edildi ve 3 Mayıs 1960’ta zorunlu izinle İzmir’e gitti. Silahlı Kuvvetler’in tüm kademelerine iletilen ve ordu­nun mutlaka siyasetten uzak durması önerisinde bulunan bir veda mektubu gönderdikten sonra da İzmir’e yerleşmişti.

Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960’ta albay ve daha alt kademedeki subaylar­ca yapılan ihtilal sonrasında Milli Birlik Komitesi (MBK)’nin daveti üzerine bu komitenin başkanlık görevini üstlendi ve ihtilal lideri olarak kabul edildi. Ardından devlet ve hükümet başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Başkomutanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı yetkilerini üstlenerek yeni hükümeti kurdu. Bu görevdeyken kendisine yapılan suikast girişimin­den yaralı olarak kurtuldu. Türkeş ve diğer 13 MBK üyesi ile birlikte yurtdışına görevli olarak gönderildi.

Cemal Gürsel, MBK Başkanı iken Erzurum Radyosu’nun kurulmasını sağladı. Emekliye ayrılan General Ragıp Gümüşpala’ya, Demokrat Partilileri bünyesinde toplayan Adalet Partisi’ni kurma görevini ver­di. Kurucu Meclis tarafından hazırlanarak halkoyuna sunulan ve kabul edilen 1961 Anayasası ge­reğince, 10 Ekim 1961’de yapılan genel seçimlerden sonra oluşan yeni Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ko­nulan adaylığı çoğunluğun desteğini alarak 21 Ekim 1961’de Türkiye’nin dördüncü Cumhurbaşkanlığına seçildi.

Gürsel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde ilk kez planlı ekonomiye geçilerek Devlet Planlama Teşkilatı ile Devlet İstatistik Enstitüsü kuruldu. Sendikaların kurulması, grev, lokavt ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması onun döneminde sağlandı. Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT)’nın, Milli Güvenlik Kurulu’nun, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, Basın Yayın Yüksek Okulu’nun kuruluşları da yine Gürsel’in cumhurbaşkanlığı döneminde gerçekleşti. Güneydoğu Anadolu’nun kalkın­ma ve geliştirilmesi planları, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT)’nun başlangıcı (1964), ül­kede ilk kez bilgisayar kullanımı, ilk Devlet Araştırma Kütüphanesi’nin kuruluşu, Türkiye Bilimsel Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)’nun kurulması ve daha birçok ilk onun Türkiye Cumhuriyeti’ne olan katkılarıdır. Seri üretimi hedefleyen ilk yerli otomobil “Devrim”in tasarısı ve başlatılması ile daha başka ilk girişimleri oldu.

Cemal Gürsel’in 1966 yı­lında başlayan rahatsızlığının sürmesi ve yurtdışında tedavi görmesine karşın ağırlaşarak komaya girmesi, dolayısıyla görevini yapamaz duruma gelmesi üzerine, Anayasa uyarınca Cumhurbaşkanlığı görevi 28 Mart 1966’da TBMM tarafından sona erdirildi. Öldüğünde, Anıtkabir alanı içindeki devrim şehitleri bölümünde toprağa verildi, mezarı sonradan devlet mezarlığına kaldırıldı. Büyük Taarruz’a fiilen katılmış olası nedeniyle “Harp Madalyası” ile “İstiklal Madalyası”na sahipti. “Devrim” otomobili nedeniyle hakkında çekilmiş belgesel bir film de vardır. Ayrıca birçok eğitim kurumu ile cadde ve sokağa adı verilmiştir.